Onlangs schreef ik twee zinnen over het werk van Jacomijn den Engelsen, die bij nader inzien toch niet zo vanzelfsprekend waren: "in een verrassende toepassing van houtdrukken, ook volgens Japanse technieken, toont zij de meer conceptuele kanten van de grafische kunst." En "Enkele meer conceptuele houtdrukken, zoals 'Crate' uit 2018, dat in bezit is van het Stedelijk Museum Breda, zijn daarvan voorbeelden.

Sinds 2008 is het ambacht helemaal terug. In Nederland verscheen De ambachtsman van Richard Sennet, vertaling van The Craftsman uit hetzelfde jaar. Het is onder meer een sociologische duiding van bepaalde ontwikkelingen in de maatschappij, maar de man van het ambacht, was een gegeven dat ook in de beeldende kunst een gegeven werd in discussies, op de opleidingen en in de waardering voor vakmanschap is meesterschap. Ziet men iemand met een als traditioneel aangemerkte techniek in de weer… dan is er ambacht en de grafische kunstenaar moet haar persen laten draaien. Het is gemakkelijk om de hernieuwde aandacht voor het ambdacht af te doen als modieus of, erger nog, nostalgie. Het is daarbij niet eenvoudig om langs het frame van het ambacht heen te kijken als men werk van een hedendaagse grafische kunstenaar wil beschouwen. Aanduidingen als houtdruk, houtsnede, Japanse technieken helpen niet echt mee; ik ben daar zelf niet minder schuldig aan, getuige de twee zinnen die ik schreef.

Maar de kwestie was wat ik bedoel met conceptuele in het werk van Jacomijn den Engelsen. Drie kenmerken van hert conceptuele in de kunst kunnen genoemd worden: het immateriële, het momentane, het programmatische. Maar een houtdruk is duidelijk materieel, de spaanders vliegen ervan af. En het werk van Jacomijn den Engelsen is niet alleen voor het ene moment dat het op het papier wordt afgedrukt, zoals in de donkere kamer van de fotografie het werk opdoemt tijdens het afdrukken. Hoewel er zeker engagement, in het bewustzijn van de maatschappelijke werkelijkheid, op te merken is in haar werk, is het werk niet programmatisch in die zin. De drie genoemde kenmerken zijn dus zeker niet zonder meer van toepassing op het werk van Jacomijn den Engelsen. "Ik heb geen ambacht, geen metier, omdat ik conceptueel kunstenaar ben." Dit is een uitspraak van Sef Peeters (Witte Rook, oktober 2018). Als ik Sef Peeters serieus neem, en dat doe ik, dan zou ik Jacomijn den Engelsen het metier ontnemen. Ik bracht mijzelf duidelijk in problemen door het begrip conceptueel te gebruiken.

Ook tijdens het atelier bezoek en bij de inrichting van de tentoonstelling; steeds bleef voor mij de kwestie spelen conceptueel-wat-bedoel-ik-daarmee? Ik zag het ergens wel, maar kon het niet grijpen. Jacomijn den Engelsen was te beleefd om het mij te vragen, misschien zag zij in wat probleem ik me manoeuvreerde en wilde ze het me verder niet al te moeilijk maken. Ik hoopte maar dat zij me wel begreep, kunstenaars beschikken vaak over vormen van niet-talig-te-arctiuleren-begrip… daarmee stelde ik me gerust.

De beelden, de composities zijn geassembleerd, gemonteerd of samengesteld zo men wil. Het zijn verschillende motieven, uit soms verschillende contexten, die in één compositie worden samengebracht. Jacomijn den Engelsen gaat nog verder zoals bij grafieken waarin kratten worden voorgesteld. Ze zijn gemaakt uit het hout van kratten; ik moet het volledig zeggen. Een houtdruk uit hout van een houten krat, voorstellende een houten krat. De ruimtelijke materialiteit van het krat, in de latjes en plankjes, is uiteengenomen en opnieuw op een vlak gemonteerd en afgedrukt. Ik zie daarin een werkwijze die onmiddellijk te vergelijken is met beeldmontage met behulp van computers. (Dat noemen we toch ook niet ambachtelijk. En hoewel het nog steeds geen antwoord is op de conceptuele vraag, het is wel de er- en herkenning van het volstrekt hedendaags karakter van het werk van Jacomijn den Engelsen.

Er zijn zinnen die me 's nachts wakker kunnen houden. "Goede kunst gaat altijd ook over kunst", is er één van. Ik weet niet of dat klopt, maar stel dat het waar is, dat werken van kunstenaars altijd ook een commentaar zijn op de kunst, op het werk van andere kunstenaars, op het eigen metier. Dat is in feite een metapositie, met het werk iets over het werk zelf zeggen: Een houtdruk uit hout van een houten krat, voorstellende een houten krat. Dat is in de techniek de techniek becommentariëren. En dan is er nog een aspect, grafische kunsten zijn gebaseerd op de herhaling in het drukproceduré. er is er nooit maar één van. Maar zelfs dan heet het een afdruk, in de term monoprint.
Jacomijn den Engelsen maakt minder drukken dan vroeger, misschien gaat het naar één afdruk toe, in de toekomst. Dat is het conceptuele aan dit werk… ik zie de opheffing van techniek en ambacht. Ik zie het fundamenteel bevragen van de grafische kunsten in de montage en de assemblage, ik mag dat conceptueel noemen… al is het misschien alleen maar voor mezelf.