Een Rosa Poëtica is een rollenspel over een rollenspel. Wie meent dat de hedendaagse kunst één doorlopend toneelstuk is, vindt hier stof voor jaren. Zo lijkt het althans. Vier acteurs repeteren een stuk over vier kunstenaars die onderling elkaars werkhouding bespreken.

In afwachting van het bezoek van een curator zoeken ze naar een uitgangspunt voor de tentoonstelling die hij met hun werk wil maken. Minstens drie gestapelde lagen van representatie—toneeltekst, acteursspel, kunstdiscours—scheiden de lezer van ... de werkelijkheid? Neen, die lagen zijn juist de werkelijkheid.

De tekst gaat over verantwoordelijkheid nemen voor wat je doet. De kunstenaar is een cliché geworden, maar wel een levend cliché dat zichzelf wil doorgronden. “Laat ons clichés zijn, als het werk maar klopt,” haalt Iris haar schouders op. Maar intussen werkt zij net zo hard als haar drie collega’s aan het bijstellen en corrigeren van de geijkte kunstenaarsscenario’s. “Het zijn onweerlegbare rollen maar niemand is gedetermineerd,” zegt haar actrice even later.

Niemand is gedetermineerd—ook of juist kunstenaars niet. In de hedendaagse kunst staat niets vast. De kunstenaar is vrij om te doen wat hij wil. Kunstenaars hebben echter last van een overmatig zelfbewustzijn. De druk die dit op het artistieke proces legt, is niet te onderschatten. De calvinistische ethiek van de hedendaagse kunst wil dat kunstenaars verantwoording nemen voor alles wat ze doen; er is geen stap, geen beslissing is die ze niet zelf in hun eentje zullen moeten nemen. “Ik kan niet zomaar wat doen,” constateert Arjan. Thomas bevestigt: “We kunnen niet zomaar wat doen.” Dit is de sleutelzin van het stuk. Kunstenaars kunnen niet zomaar wat doen.

Al geldt dat misschien ook voor boekhouders, schoonmakers en hartchirurgen, alleen bij kunstenaars kun je zeggen dat hun werk daar volledig en uitsluitend over gaat. Omdat er geen voorschriften voor een goed of adekwaat kunstwerk meer bestaan, poneert ieder kunstwerk nu zijn eigen voorschrift. Elk kunstwerk is te beschouwen als het model voor een nieuwe esthetiek. Thomas krijgt deze waarheid in zijn mond gelegd: “Ik kan niet anders dan één keer en precies één keer een esthetica uitvinden en naar voren brengen.” Dit principe geldt in wezen voor alle kunstenaars, ook voor hen die Thomas’ onwil of onvermogen om variaties te bedenken niet delen en daardoor veel productiever zijn dan hij.

Wat hebben kunstenaars en acteurs met elkaar gemeen? Qua persoonlijkheidsstructuur misschien niet veel. Mijn indruk is dat acteurs vaak ijdeltuiten en narcisten zijn, zonder veel aanleg voor zelfkritiek. Zet een stel kunstenaars neer in een theatercafé en het lijken meteen melancholieke tobbers. Maar de overeenkomsten zijn belangrijker. Een kunstenaar aan het werk stapt als een acteur tijdens de repetitie voortdurend in en uit zijn rol. Afwisselend analyseert hij zijn kunst en ontleedt hij zichzelf. De zelfanalyse is meer dan een grap of een bijkomstigheid. bij beeldende kunst is de artistieke crisis permanent; de crisis vormt de kern, niet de onderbreking van het productieproces.

Een Rosa Poëtica maakt daar op lucide wijze theater van. Het klassieke model van a-play-within-a-play wordt gebruikt om de kunstenaars los te weken van hun archetype. In Een Rosa Poëtica speelt de kunstenaar geen vaste rol. De acteur speelt de rol van kunstenaar, maar de gespeelde kunstenaar zoekt nog naar een rol. De acteur studeert een tekst in; de kunstenaar is op zoek naar tekst. Arjan “is” geen modernist, maar onderzoekt het modernistische scenario. Thomas “is” geen formalist, maar probeert of het formalisme bij hem past. Zoals Bruce Nauman eens zei: je zegt iets om erachter te komen of je het echt meent. Elk van de vier kunstenaars neemt verantwoordelijkheid voor een eigen taal, een eigen vorm van spreken, en probeert het gewicht daarvan te bepalen. Tussen te licht en te zwaar ligt het speelterrein van de kunstenaar.